Doktorantlyk derejesi, köplenç PhD (Filosofiýa doktory) diýlip bilinýän, köp ugurlarda iň ýokary akademiki gazanç bolup durýar. Magistraturadan soň bilimini dowam etdirmek isleýän türkmen talyplarynyň köpüsi üçin, PhD-niň ýöriteleşdirilen pudagynda hünärmen bolmak we özboluşly barlaglar arkaly dünýä bilimlerine goşant goşmak mümkinçiligini berýär. Bu makalada PhD-niň nämedigi, onuň talaplary, dowamlylygy, artykmaçlyklary we kemçilikleri, şeýle hem doctor derejesiniň barlaglary üçin meşhur ugurlary barada maglumat berilýär.
PhD näme?
PhD – bu öz pudagyňyza uly goşant goşýan özbaşdak, özboluşly barlaglar geçirmek ukybyňyzy görkezýän ylmy-barlag derejesidir. Bar bolan bilimleri öwrenmäge gönükdirilen bakalawr we magistratura derejeleriň tersine, PhD dissertasiýa bilen tamamlanýan giňişleýin barlaglar arkaly täze bilim döretmegi talap edýär.
PhD almak üçin näçe wagt gerek?
PhD derejesiniň dowamlylygy ýurda, barlag pudagyna we şahsy öňegidişlige baglylykda üýtgeýär:
- ABŞ we Kanadada: 4-7 ýyl
- Beýik Britaniýa we Awstraliýada: 3-4 ýyl
- Ýewropa ýurtlarynda: 3-5 ýyl
- Aziýada: 3-5 ýyl
Köplenç gündizki okuwy has ýörgünli, ýöne käbir ýurtlarda möhletini 6-8 ýyla çenli uzaldyp biljek görnüşli okuw wariantlary hem bar. Kähalatlarda ylym we inženerçilik ugurlary giňişleýin tejribe işleri sebäpli has uzyn möhletleri talap edýär, gumanitar we jemgyýetçilik ylymlary bolsa maglumatlary ýygnamak döwrüni gysga, ýöne ýazmak tapgyrlary has uzyn bolup biler.
PhD derejesini almak üçin näme gerek?
PhD derejesini almak birnäçe esasy komponentleri öz içine alýar:
- Arzany tabşyrmak üçin talaplar:
-
- Tamamlanan magistratura derejesi (emma käbir maksatnamalar göni bakalawryň uçurumlary üçin aýratyn talyplary kabul edýär)
- Ýokary akademiki netijeler (köplenç ortaça bal boýunça minimal talaplar bilen)
- Akademiki salgylanmalardan maslahat hatlary
- Şahsy beýannama ýa-da barlag teklipleri
- Halkara programmalar üçin dil synaglaryň netijeleri (TOEFL, IELTS)
- GRE ýa-da ýöriteleşdirilen testler (ugra we okuw jaýyna baglylykda)
- Programmanyň düzümi:
-
- Kurs işleri (amerikan maksatnamalarda has giňişleýin, ýewropa-da bolsa has az)
- Kompleks ýa-da hünär derejesini kesgitleýji synaglar
- Dissertasiýa teklibiň goramasy
- Özbaşdak barlag
- Mugallymçylyk ýa-da ylmy-barlag assistentligi (köplenç maliýeleşdirilýän programmalarda talap edilýär)
- Dissertasiýany ýazmak we goramak
- Maliýe meseleleri:
- Okuw tölegleri (ýurtlara we okuw jaýlarynda baglylykda ep-esli üýtgeýär)
- Ýaşaýyş çykdajylary
- Barlag çykdajylary
PhD derejesiniň artykmaçlyklary
- Esasy artykmaçlyk, öz anyk barlag pudagyňyzda dünýä hünärmenleriniň biri bolmagyňyzdyr.
- Köp görnüşli hünär mümkinçilikleri. PhD derejesi akademiki gurşawda, barlag edaralarynda we senagat ulgamynda ýokary wezipelere gapylaryny açýar.
- PhD derejesi diňe bir synag bolman, sizi intellektual taýdan ösdürýär. Iň ýokary derejede tankydy pikirlenmäni, meseleleri çözmäni we analitiki endikleri ösdürýär.
- Köp PhD maksatnamalary, aýratynlykda hem STEM ugurlarynda, talyp haklary, grantlar we assistentlik arkaly doly maliýeleşdirme hödürleýär.
- Halkara ykjamlygy: ykrar edilen edaradan alnan PhD derejesi bütin dünýäde hormatlanýar, bu hem bütindünýä hünär mümkinçiliklerini artdyrýar.
- Bu dereje şahsy kanagatlanma we abraý getirýän möhüm gazanç bolup durýar.
- Siziň barlaglaryňyz adamzat öňünde duran möhüm meseleleri çözmäge ýa-da öz pudagyňyzda bilimleri öňe sürmäge kömek edip biler, şeýlelik bilen siz jemgyýete goşant goşup bilersiňiz.
PhD derejesiniň kemçilikleri
- Wagt nukdaýnazaryndan, bu birnäçe ýyllyk işjeň zähmeti talap edýär, köplenç hünär ösüşiňizi we gazanjyny gijikmäge sebäp bolýar.
- Hatda maliýeleşdirme bolsa-da, talyp haky senagat ulgamyndaky aýlyk zähmet haklaryna garanyňda köplenç has azdyr, bu bolsa maliýe durnuksyzlygyna getirip biler.
- Psihiki saglygy bilen bagly meseleler: doktorantlaryň arasynda basyş, ýeke galmak we näbelliligi sebäpli stressiň, gaýgynyň we depressiýanyň ýokary derejesi hasabat berilýär.
- Akademiýadan daşardaky karýera mümkinçiliklerini giňeltmek däl-de, çäklendirip biljek aşa ýöriteleşmä getirip biler.
- Bäsdeşlikli akademiki iş bazary — hemişelik akademiki wezipeler köp ugurlarda barha bäsdeşlikli we seýrek bolýar.
- Zähmet we durmuş balansy: doktorlyk barlaglary köplenç şahsy gatnaşyklara we güýmençlere täsir edýär.
- Siziň barlaglaryňyzyň üstünlikli boljakdygyna ýa-da isleýän karýera ýoluňyza alyp barjakdygyna kepil ýok.
PhD barlaglary üçin meşhur ugurlary
Amerikanyň Birleşen Ştatlary
- Artykmaçlyklary: abraýly uniwersitetler, öňdebaryjy barlag edaralary, kurs işlerini we mugallymçylyk tejribesini öz içine alýan toplumlaýyn maksatnamalar.
- Iň gowy uniwersitetlerde ajaýyp maliýeleşdirme, çeýe programma düzümleri bilen tanalýar
- Iň gowy edaralar: Garward, MIT, Stanford, Berkli, Prinston
Beýik Britaniýa
- Artykmaçlyklary: has gysga programmalar (3-4 ýyl), güýçli barlag däbi, az kurs işleri
- Programmanyň başyndan bäri ýörite barlaglar üçin meşhur
- Iň gowy edaralar: Oksford, Kembriç, Imperýal Kolleji London, Uniwersitet Kolleji London
Germaniýa
- Artykmaçlyklary: az ýa-da hiç bir okuw tölegleri, inženerçilik we ylym pudaklarynda güýçli
- Işjeň barlag gurşawy, senagat bilen arabaglanyşyklar
- Iň gowy edaralar: Münhen Tehniki Uniwersiteti, Geýdelberg Uniwersiteti, Ludwik-Maksimilian Münhen Uniwersiteti
Awstraliýa
- Artykmaçlyklary: ýokary hilli barlaglar, zähmet we durmuş arasynda gowy balans, okap ýörkä işlemek mümkinçiligi
- Halkara talyplara güýçli goldaw
- Iň gowy edaralar: Awstraliýa Milli Uniwersiteti, Melburn Uniwersiteti, Sidneý Uniwersiteti
Kanada
- Artykmaçlyklary: ABŞ-dan pes okuw tölegleri, ýokary ýaşaýyş hili, okuw tamamlanandan soň işlemäge rugsatlar
- Hünärli uçurymlar üçin amatly immigrasiýa syýasaty
- Iň gowy edaralar: Toronto Uniwersiteti, MakGill Uniwersiteti, Britan Kolumbiýa Uniwersiteti
Niderlandlar
- Artykmaçlyklary: iňlis dilinde köp programmalar, düzümleşdirilen PhD maksatnamalary
- Doktorantlar köplenç aýlyk zähmet haky we ýeňillikler bilen işgärler hökmünde hasaplanýar
- Iň gowy edaralar: Amsterdam Uniwersiteti, Utreht Uniwersiteti, Leýden Uniwersiteti
PhD derejesi hem beýik bir synag, hem-de ajaýyp mümkinçilik bolup durýar. Bu ýoly göz öňünde tutýan türkmen talyplary üçin şahsy maksatlary, maliýe serişdelerini we karýera arzuwlaryny doly bahalandyrmak möhümdir. Bu ýol tutanýerlilik we pidalyk talap etse-de, ol adamzat bilimlerine ähmiýetli goşant goşmak we Türkmenistanda hem, halkara derejesinde hem geljekki hünär gapylaryny açmak mümkinçiligini berýär.
Bu ýola düşmezden öň, geljekki doktorantlar maksatnamalary, maliýeleşdirme mümkinçiliklerini doly öwrenmeli we bu tejribe barada hakyky düşünje almak üçin häzirki doktorantlar ýa-da ýakyn wagtda uçurym bolanlar bilen gürleşmelidirsiňiz. Dogry taýýarlyk we ynanç bilen, PhD derejesiniň diňe bir karýeraňyzy däl, eýsem bilimlere we meseleleri çözmäge bolan çemeleşmäňizi ömürlik öwürjek öwrediji tejribe bolup biler.
Çeşmeler:
https://www.discoverphds.com/advice/doing/how-long-does-a-phd-take
https://phd.humanities.ku.dk/phd-programme/structure/
https://www.findaphd.com/guides/the-phd-journey
https://www.coursera.org/articles/how-long-does-it-take-to-get-a-phd